Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1986 (rec. Kazimierz Polański)

fragment rozdziału I.:

Za elementarną uznaliśmy w poprzedniej pracy strukturę zdaniową z orzeczeniem strukturalno semantycznym, wyrażającą (oprócz zdarzenia modalnego reprezentowanego przez tryb) jedno zdarzenie, jedną strukturę predykatowo-argumentową (w planie treści).
Za złożoną uznać więc wypada strukturę zdaniową z co najmniej jed-nym orzeczeniem strukturalno-semantycznym, wyrażającą (oprócz zdarzenia modalnego, reprezentowanego przez tryb, i zdarzenia modalnego będącego znaczeniem stosunkowym ) przynajmniej dwa zdarzenia, dwie struktury predykatowo-argumentowe (w planie treści).
W złożonej strukturze zdaniowej (ZSZ) istnieje więc oprócz orzeczenia strukturalno-semantycznego wykładnik co najmniej jednego jeszcze predykatu semantycznego (może nim być inne orzeczenie strukturalno-semantyczne), nie licząc modalności i znaczenia stosunko-wego. Realizacjami ZSZ są na przykład zdania:

1. Jan czyta gazetę, Ala prasuje sukienkę.
2. Gdy przyszedł do domu, odpoczął chwilę.
3. Po przyjściu do domu odpoczął chwilę.

zawierające wykładniki dwu różnych predykatów semantycznych, przy czym w (1) i (2) oba mają postać orzeczenia strukturalno-semantycznego (czyta – prasuje, przyszedł – odpoczął), zaś w zdaniu 3 tylko jeden (odpoczął w przeciwieństwie do przyjście).

[...]

Złożone struktury zdaniowe da się na ogół ująć jako wynik transformacji zbiorczych, dokonanych przynajmniej na dwu elementarnych strukturach zdaniowych (ESZ). Dla powyższych trzech przykładów (= realizacji tekstowych ZSZ) byłyby to następujące realizacje ESZ:

(1) Jan czyta gazetę. Ala prasuje sukienkę.
(2) i (3) Przyszedł do domu. Odpoczął chwilę.

[...]

W każdym z tych przykładów strukturę wyjściową dla ZSZ tworzą dwie elementarne struktury zdaniowe samodzielne (ESZs), to znaczy takie, których realizacje są samodzielnymi zdaniami pojedynczymi. W strukturach wyjściowych licznych ZSZ spotkać jednak można ESZ niesamodzielne, to znaczy takie, których realizacje nie są samodzielnymi zdaniami pojedynczymi, lecz występują prymarnie jako człony struktur złożonych. Por. na przykład zdanie:

4. Ala dowiedziała się, że ojciec przyjechał.

dające się ująć jako wynik transformacji zbiorczej dokonanej na dwu zdaniach elementarnych (z określoną relacją wyrażanych przez nie zdarzeń i z określoną modalnością):

(4) Ojciec przyjechał. *Ala dowiedziała się.

Drugie zdanie jest niesamodzielne, pojawia się też prymarnie z implikowaną (semantycznie i formalnie) transformą innego zdania. Por. np.:

Ala dowiedziała się → (o tym), że ojciec przyjechał.
                                 o przyjeździe ojca.
                                 o tym.

Orzeczenie „dowiedziała się” implikuje wykładnik przedmiotu przeżycia mentalnego (= treści otrzymanej informacji) w miejscowniku z przyimkiem o (dotyczy to faktycznego lub potencjalnego konstytuowanego członu nominalizacji). Tego typu niesamodzielne ESZ (to znaczy takie, których realizacje nie są samodzielnymi zdaniami pojedynczymi, lecz występują prymarnie jako człony konstytuujące zdania złożone) nazwiemy ESZ prymarnie matrycowymi (ESZm), zapożyczając termin „matrycowe” z teorii generatywno-transformacyjnej.
Zaliczenie struktur typu „Ala dowiedziała się” do zbioru ESZ mimo ich niesamodzielności uzasadnione jest:

a) wyrażaniem przez nie odrębnego zdarzenia, w omawianym przykładzie – przeżycia mentalnego,
b) obecnością orzeczenia strukturalno semantycznego (tu: dowiedziała się).

Złożone struktury zdaniowe różniłyby się m.in. obecnością lub brakiem ESZm w ich strukturze wyjściowej.

(s. 7–9)