Iwona Benenowska

Przez uszanowanie uszu odbiorcy – wartościujące refleksje nad (nie)elegancją (współczesnego) słowa

Artykuł jest poświęcony pamięci Profesora Edwarda Brezy, wybitnego językoznawcy, który zawsze akcentował estetyczną funkcję języka. Celem artykułu nie jest zdefiniowanie pojęcia wulgaryzmu, lecz ustalenie motywacji, funkcji i zasięgu funkcjonowania nieeleganckiego słow­nictwa wśród młodzieży po maturze – pokolenia będącego przyszłością narodu. Analizowany materiał językowy został zaczerpnięty z ankiet. Młode pokolenie przyznaje, że używa tego typu słownictwa, jest ono często słyszane, ale uznaje je jednocześnie za niezgodne z normą obycza­jową i uzależnia użycie od określonej sytuacji.

Out of respect for recipient’s ears – evaluative thoughts on (in)elegance of (modern) speech

The article is dedicated to the memory of Professor Edward Breza, an outstanding linguist who always emphasized the aesthetic function of language. The aim of the article is not to define the concept of vulgarity, but to determine the motivation, function and scope of functioning of ine­legant vocabulary among young people after secondary school – the generation thought as the future of the nation. The analyzed linguistic material was taken from surveys. The young gene­ration admits that they use this type of vocabulary, it is often heard, but at the same time it re­cognizes it as inconsistent with the moral norm and makes usage dependent on a given situ­ation.

Katarzyna Borkowska

O metaforyzacji śmierci w świetle komentarzy internetowych po śmierci aktorki Anny Przybylskiej

Przedmiotem artykułu jest opis językowego sposobu mówienia o śmierci w dyskursie publicz­nym na przykładzie wpisów w portalu społecznościowym Facebook, na stronie publicznej ak­tor­ki Anny Przybylskiej po jej nagłej i przedwczesnej śmierci. W kręgu analizy znalazły się w szczególności metaforyczne obrazy śmierci badane w odniesieniu do założeń kognitywnej teorii metafory Lakoffa i Johnsona. Podczas analizy wyodrębniono dominujące metafory śmierci jako: agresora, przegranej, nieuchronnego końca, ale też sprzymierzeńca (odpoczynku, snu) i na­grody – wszystkie zorganizowane wokół metafory ŻYCIE TO WALKA, a także śmierci jako roz­stania, odejścia, ścieżki, gasnącego płomienia życia, punktu docelowego, kresu czasu, przejścia, kontynuacji, domu, zorganizowanych wokół metafory ŻYCIE TO PODRÓŻ. Towarzyszy im znacznie rzadsza metafora śmierci jako lekcji: ŻYCIE TO SZKOŁA. W obrazach tych widoczne jest odwołanie się do tradycji chrześcijańskiej, ale także uwspółcześnienie obrazu śmierci, a na­wet jej trywializacja mająca na celu złagodzenie lęku przed śmiercią oraz pogodzenie się z nią, próba jej racjonalizacji i wypowiedzenie niewypowiedzianego.

The metaphorization of death in the light of Internet posts after the passing of the actress Anna Przybylska

The article examines a number of linguistic images of death with reference to Facebook and the actress Anna Przybylska’s official website, after her sudden and premature passing away. The metaphorical images of death, considered in the context of Lakoff and Johnson’s cognitive the­ory of metaphor, are the main topic of the analysis. This lists an aggressor, a failure, an inevita­ble end, an ally (rest, sleep) and a reward as the dominant metaphors for death; all of these images refer to battle as a metaphor for life. Death is also seen as a parting, departure, pathway, the dying flame of life, destination, the end of time, a transition, a continuation, home, as the fi­nal station on the journey of life. The rare image of school as a metaphor for life is also mentio­ned. These figures of speech are all derived from the Christian tradition, but they are also a con­temporization of the image of death, and even its trivialization. They are aimed at allaying the fear of death, rationalizing it and expressing the inexpressible.

Maria Czaplicka-Jedlikowska

Aspekty religijne i społeczne imion najstarszych mieszkańców regionu Bydgoszczy

W artykule, na bazie nowego opracowania Antroponimii Bydgoszczy jako dziedzictwa religii i kultury regionu (od XV do XVIII w.), cz. 1. Imiona (M. Czaplicka-Jedlikowska, w toku prac redak­cyjnych), został poddany analizie onomastycznej zbiór imion najstarszych mieszkańców miasta Bydgoszczy (civis Bidgostiensis), także mieszkańców przejściowych (incola), przedmieszczków (suburbanus), właścicieli okolicznych folwarków (domicellus ingenuitatis), dzierżawców (arenda­rzy), rzemieślników i kupców przybyłych z innych miast Polski, np. z Torunia, Poznania, Gdańska, Warszawy, Lwowa, Krakowa. Przedmiotem badania uczyniono imiona, które będąc językowym „środkiem” komunikowania się członków społeczeństwa, są świadectwem związku między imiennictwem osobowym a kulturą, gdyż język pozostaje z kulturą używającej go spo­łeczności w ścisłej więzi. Zebrane imiona najstarszych mieszkańców regionu Bydgoszczy zostały przedstawione w aspekcie społecznym i kulturowym języka w dobie staro­polskiej.

The social and religious aspect of the oldest given names of the residents of the Bydgoszcz region

The article presents an analysis, based on a new compilation of Anthroponymy of Bydgoszcz as the Religious and Cultural Heritage of the Region (15th-18th Century), Part 1 – Names, of a lin­guistic-onomastic collection of the oldest given names of city residents (civis Bidgostiensis), re­sident aliens (incola), suburban residents (suburbanus), owners of surrounding farms (domi­cellus ingenuitatis), lessees, craftsmen and merchants who often arrived from other Polish cities such as Toruń, Poznań, Gdańsk, Warsaw, Lviv and Cracow. Given names, being a linguistic ‘me­ans’ of communication between members of the society, are an evidence of a connection be­tween personal names and culture. Thus, the main objective of the article is to demonstrate the collected names of residents of Bydgoszcz in the social and cultural aspect in the Old Polish ti­mes.

Andrzej S. Dyszak

Charakterystyka leksykalno-gramatyczna złożonych nazw miejscowości byłego województwa bydgoskiego (1950–1975)

Przedmiotem opisu w artykule jest budowa 532 złożonych nazw miejscowości wo­jewództwa bydgoskiego z lat 1950–1975 (części mowy), szyk tworzących je elementów składowych i ich formy gramatyczne (również w ujęciu frekwencyjnym) oraz podobieństwa i róż­nice między tymi nazwami. Ze względu na liczbę składników analizowanych to­ponimów można wśród nich wyróżnić liczbowo przeważające nazwy dwuczęściowe (521) i kilka (11) nazw trzyczęściowych. W pierwszej grupie najczęstsze są związki rzeczownika z przymiotnikiem (w dwóch różnych porządkach: nazwy przymiotnikowo-przymiotnikowe, np. Aleksandrów Kujaw­ski, oraz nazwy przymiotnikowo-rzeczownikowe, np. Babie Ławy). Mniej jest nazw zbudowa­nych z dwóch rzeczowników (np. Jabłonowo Zamek, Nakło nad Notecią). Oprócz tych grup pozo­staje: jedna nazwa liczebnikowo-rzeczownikowa Dziewięć Włók i jedna nazwa zbudowana z rzeczownika i skrótu: Sumin PGR. Trójczłonowe nazwy budowane są na dwa sposoby: dwa przymiotniki i jeden rzeczownik (np. Nowa Wieś Wielka) lub dwa rzeczowniki i jeden przymiot­nik (np. Redecz Wielki Wieś, Rzadka Wola Parcele). Wśród wszystkich miejscowości byłego wo­jewództwa bydgoskiego można wskazać wsie lub miasteczka, których nazwy mają ten sam for­malny kształt. Najczęściej (14) powtarza się nazwa Nowa Wieś. Kilkakrotnie powtarzają się na­zwy Nowy Dwór i Białe Błota (odpowiednio 8 i 6).

Lexical and grammatical characteristics of the compound place-names in the former Bydgoszcz province (1950-1975)

The subject of the description in the article is the construction of collected of 532 compound names, the word-order of constituent elements (parts of speech) and their grammatical forms (also in terms of their frequency), and similarities and differences between the names). Due to the number of elements, among the analyzed toponyms can be distinguished numerically predominant two-parts names (521) and few (11) three-parts names. In the first group, most are compounds of the noun with the adjective (in two different order: noun-adjective names, eg. Aleksandrów Kujawski, and adjective-noun names, eg. Babie Ławy). The names built of two nouns are fewer (eg. Jabłonowo Zamek, Nakło nad Notecią). In addition to these groups there remain: one numeral-noun name Dziewięć Włók and one name built with a noun and an abbrevia¬tion Sumin PGR. The three-parts names are built in two ways: two adjectives and one noun (eg. Nowa Wieś Wielka – adjective + noun + adjective) or two nouns and one adjective (eg. Redecz Wielki Wieś – noun + adjective + noun, Rzadka Wola Parcele – adjective + noun + noun). Among all the places of the former Bydgoszcz province, it is possible to indicate the villages or towns whose names have the same formal shape. Most often (14 times) the name Nowa Wieś is repeated. The names Nowy Dwór and Białe Błota are repeated several times (respectively 8 and 6 times).

Danuta Jastrzębska-Golonka

Dysleksja a komunikacja – fakty i mity.Implikacje dydaktyczne

Dysleksja to problem tysięcy polskich uczniów, jednak mimo rozwoju fachowej wiedzy nadal duża część społeczeństwa, w tym – co gorsza – nauczycieli, w ocenie zjawiska posługuje się ste­reotypami, zarzucając dzieciom dyslektycznym lenistwo i głupotę, a ich rodzicom – oszustwa i wygodnictwo. Takie podejście wynika z braku podstawowej wiedzy na temat etiologii, obja­wów, rokowań i terapii dysleksji. Opis zaburzeń dowodzi, że problemy dyslektyków nie ograni­czają się tylko do kłopotów z czytaniem, ortografią i grafią, lecz obejmują też m.in. kwestie słownictwa, frazeologii, semantyki i składni, utrudniając edukację polonistyczną (w dużo szer­szym zakresie niż wydaje się to laikom) i języków obcych, ale także matematyczną, historyczną, biologiczną itd. Zaburzenia typu dyslektycznego, czyli np. problemy z organizacją wypowiedzi, wpływają na ich funkcję komunikacyjną, co potwierdza tezę o zaburzeniach komunikowania się w dysleksji i przekłada się na ogólne problemy edukacyjne dzieci oraz ich wyniki nauki. Dosto­sowanie wymagań edukacyjnych w stosunku do dzieci dyslektycznych jest niewystarczające i krzywdzące, czego dowodem są egzaminy maturalne z języka polskiego i historii.

Dyslexia and communication – facts and myths. The didactic implication

Dyslexia is a problem of hundreds of students. Yet still  the vast majority of people uses the ste­reotypes and accuses the children to be lazy and stupid and their parents to cheat and be com­fortable. Such an attitude results from lack of knowledge about dyslexia. The description of the disorders proves that dyslectics have not only problems with reading and spelling but also with vocabulary, phraseology, semantics, structures and communication what makes Polish, foreign languages, Maths and other subject  learning  more difficult. Adjusting the demandings to the individuals is not enough. The results od school leaving exams as for Polish and History are the proofs.

Izabela Kępka, Lucyna Warda-Radys

Językowa kreacja kaszubszczyzny w powieści Pawła Huellego Śpiewaj ogrody

Celem artykułu jest opisanie językowej kreacji kaszubszczyzny w powieści Pawła Huellego Śpiewaj ogrody. Spojrzenie i ocena języka kaszubskiego nie jest jednorodna i zależy od narodo­wości osób oceniających. Dlatego analiza materiału uwzględnia różne punkty widzenia (Polaka, Niemca i Kaszuba). Należy stwierdzić, że język kaszubski jest w powieści wartościowany na ogół bardzo pozytywnie. Uważany jest za stary, niezmienny język słowiański, będący znakiem społeczno-kulturowej tożsamości Kaszubów. Dla Polaków i Niemców kaszubszczyzna stanowi powrót do dobrze wspominanej przeszłości. Nieliczni tylko uznają kaszubszczyznę za prze­szkodę w ucieczce do nowoczesnego, lepszego świata.

Linguistic creation of Kaszubian language in Paweł Huelle’s novel Śpiewaj ogrody

The goal of the article is to describe the linguistic creation of Kaszubian language  in Paweł Hu­elle’s novel Śpiewaj ogrody”. The point of view and the evaluation of Kaszubian is not homo­geneus and it depends on the nationality of people that rate it. Therefore, the analysis of the ma­terial consists of different points of view (Pole’s, German’s and Kaszubian’s). It should be stated, the Kaszubian language is valued mainly positively in the whole novel. It is an considered old, unchanged Slavic language, which is considered the mark of Kaszubian identity. For Poles and Germans this language is an nostalgic trip back to the past. Only a few consider this language as an obstacle to a modern, better world.

Małgorzata Klinkosz, Natalia Klein

Profilowanie kaszubskiego kontekstu przestrzennego w poezji Adama Kleina

Artykuł zawiera wstęp do profilowania kategorii przestrzeni w poezji kaszubskiego poety Adama Kleina. Jest oparty na doświadczeniu i wyrażony przez język. Za pomocą narzędzi JOS (wartościowania, profilowania, podświetlania, stereotypizacji), określono sposób profilowania pojęcia w jego światopoglądzie, istnienia Kaszub jako bytu immanentnego, wpływającego na świadomość twórców dzięki kulturowym kategoriom i konceptualizacjom. Profil Kaszub jest kształtowany poprzez kategorię miejsca, konkretnej przestrzeni ustalonej topograficznie w re­aliach. Przestrzeń Kaszubów jest tworzywem metaforycznym, którego rolą jest niezmienność, wskazywanie na stałość i pewność trwania, przywiązanie do tradycji. Przestrzeń realna poka­zuje na oryginalność Ziemi Kaszubskiej, wszystkim wartości niezmienne, tożsamość, kult dla piękna, historii i kultury. Profil Kaszub jest utożsamiany z ziemią, językiem, tradycją, duszą i wiecznością. Jego konceptualizacja opiera się na walorach topograficznych i sygnowanych przez nie sensach naddanych.

Profiling of the Kashubian spatial context in Adam Klein’s poetry

The article contains an introduction to profiling the category of space in the poetry of the Kas­hubian poet Adam Klein. It is based on experience and expressed by language. Using the JOS to­ols (valuation, profiling, highlighting, stereotyping), the way of profiling the concept in his worldview was determined, the existence of Kashubian as an immanent being, influencing the consciousness of creators thanks to cultural categories and conceptualizations. The Kashubian profile is shaped by the category of place, the specific space determined topographically in the realities. The Kashubian space is a metaphorical material whose role is immutability, pointing to stability and certainty of duration, attachment to tradition. Real space shows the originality of the Kashubian region, all values ​​are immutable, identity, worship for beauty, history and cul­ture. The Kashubian profile is identified with the earth, language, tradition, soul and eternity. His conceptualization is based on topographic values ​​and signed by them meaning-added sen­ses.

Krzysztof Kołatka

Krajna w polskich badaniach dialektologicznych – historia i współczesność

Nie ulega wątpliwości, że Krajna – kraina historyczna o wielobarwnym przyrodniczym, dziejo­wym, kulturowym oraz językowym wizerunku, położona w północno-zachodniej Polsce, na po­graniczu Wielkopolski i Pomorza – stanowi jeden z najbardziej zagadkowych polskich regio­nów. Jawi się ona mianowicie jako terra incognita, ziemia nieznana, i to nie tylko w potocznej świadomości, lecz także w dyskursie naukowym. Pomimo szeroko zakrojonej aktywności po­pularyzatorskiej (w ostatnich czasach niezwykle wzmożonej), podejmowanej zarówno przez rozmaite instytucje, jak i osoby prywatne, oraz działalności uczonych reprezentujących różne dyscypliny naukowe, w tym przede wszystkim: historię, archeologię, etnografię, etnologię, lite­raturoznawstwo, pedagogikę, socjologię i językoznawstwo, „kraina na rubieży” w dalszym ciągu pozostaje obszarem mało znanym. Celem artykułu jest prezentacja najważniejszych osiągnięć – mającej ponad stuletnią tradycję – polskiej dialektologii w zakresie badań nad gwarami Krajny. Do grupy lingwistów, mających największe zasługi na tym polu, bezsprzecznie zaliczyć należy: Kazimierza Nitscha, Adama Tomaszewskiego, Zygmunta Zagórskiego, Władysława Brzeziń­skiego, a także Jowitę Kęcińską-Kaczmarek.

Krajna in Polish dialectological studies – history and the present

Krajna – a historic land with a remarkably diverse natural, historic, cultural and language image, which is situated in northwest Poland, at the borderline of Wielkopolska [Great Poland] and Pomorze [Pomerania] – is undoubtedly one of the most mysterious regions of Poland. Namely, it seems to be terra incognita, an unknown land, not only in the collective consciousness, but also in the scientific discourse. Despite some actions aimed at popularising it (very vigorous in the recent years), taken by various institutions and individuals, and the activities of scientists re­presenting many scientific fields, including: history, archaeology, ethnography, ethnology, study of literature, pedagogy, sociology and linguistics, “the land at the border” has still remained a little known area. The aim of the article is to present the most significant achievements of Polish dialectology, the tradition of which is more than a hundred years old, in the field of research on Krajna dialects. The linguists who have contributed to this research to the greatest extent are: Kazimierz Nitsch, Adam Tomaszewski, Zygmunt Zagórski, Władysław Brzeziński and Jowita Kę­cińska-Kaczmarek.

Elżbieta Laskowska

Kilka uwag na temat reguł komunikacyjnych w świadomości młodzieży

Artykuł przedstawia wyniki ankiety przeprowadzonej wśród uczniów klas maturalnych. Au­torka prosi o ocenę przedstawionych scenek komunikacyjnych i następnie zadaje pytania ma­jące na celu określić stopień świadomości młodzieży na temat maksymy jakości, zasad grzecz­ności językowej oraz etyki słowa. Ostatnie dwie grupy zasad są – w świetle ankiety – w wyso­kim stopniu uświadomione, choć odpowiedzi badanych pokazują różne aspekty opisywanych kwestii. Pytanie o maksymę jakości pokazało większą niż zakładała autorka złożoność pro­blemu.

A Few Remarks about  the Communication Rules in the Consciousness of the Youth

The article presents the results of the questionnaire carried out among students of matricula­tion classes. The author requests their opinion on communication scenes and asks questions having in view a designation of the grade of the consciousness of the youth about the quality maxim, the rules of language politeness behavior and the rules of the ethics of the word. The last two rules are – according to the questionnaire- highly conscious although the answers of the examined students show different aspects of the described issue. The question about the quality maxim demonstrates a greater complexity of the problem than the author has initially assumed.

Aneta Lewińska

Powojenne kroniki szkół wiejskich jako źródło do badań językoznawczych

Kronika szkolna to gatunek tekstu, który ulegał na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci ewolucji. Opis tych zmian jest ciekawym zadaniem badawczym, które realizowane na wybranej jednolitej grupie kronik szkół wiejskich z Pomorza, może przynieść ważne i ciekawe wyniki. Punktem wyjścia analiz chciałabym uczynić badania genologiczne i poddać opisowi cztery aspekty funk­cjonowania tego wzorca gatunkowego: strukturalny, pragmatyczny, poznawczy i stylistyczny. Każdy z tych wymiarów badanych kronik otwiera wiele możliwości analitycznych i pozwala na zastosowanie wielu metod opisu, których próbę prezentuje niniejszy artykuł.

Post-war chronicles of village schools as a source for linguistic research

School chronicle is the type of text which has evolved over the last decades. To describe those changes is an interesting research task which can bring forward crucial and interesting results if performed on a group of selected, uniform chronicles of village schools in the province of Pome­rania. The starting point for analysis would be genological research and I would describe four function aspects of this genre: structure, pragmatics, cognition and stylistics. Each of these di­mensions of the studied chronicles gives many opportunities for analysis and allows to use many methods of description which this articles attempts to discuss.

Włodzimierz Moch

Rewitalizacja gwary kujawskiej na przykładzie gawęd Henryka Lewickiego Na kujawską nutę, czyli Benasowe pogwarki

Henryk Lewicki starał się ożywić dialekt Kujaw w swoich opowieściach, dodając mu lokalne ce­chy Zachodnich Kujaw. Jego narracja jest żywa i płynna, a najważniejsze cechy dialektu, zwłasz­cza leksykalne, zostały w niej zachowane. Całkowita stylizacja (nadmierna stylizacja), która wy­daje się być swoistą dialektycznością, jest szeroko wykorzystywana przez Lewickiego, co do­wodzi jego świadomego posługiwania się dialektem. Jednak obfitość słownictwa gwarowego daje efekt nadmiernej stylizacji. Jest to w dzisiejszych czasach dość powszechne w literaturze regionalnej, np. podobne zjawisko wydaje się pojawiać w tekstach pisarzy pochodzących ze Ślą­ska, Kaszub i Podhala.

Revitalization of the Kujawy dialect on the example of Henryk Lewicki’s Tales Na kujawską nutę, czyli Benasowe pogwarki  [On the Kujawy note. The Benas’ chats]

Henryk Lewicki has tried to revitalize the dialect of Kujawy in his tales, adding the local charac­teristics of the Western Kujawy region. His narrative is vivid and fluent, and the most important features of the dialect, especially lexical, have been preserved. The total stylization (over-styliza­tion), that seems to be a kind of dialectization, is extensively utilised by Lewicki, proving his conscious using of the dialect. However, an abundance of dialect vocabulary gives the effect of excessive stylization. It is fairly common in the regional literature nowadays, for example a si­milar phenomenon  seems to appear in the texts of writers originating from Silesia, Kashubia and Podhale.

Anna Paluszak-Bronka

Kilka uwag o języku dokumentów chojnickich z lat 1705–1750

Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka lingwistyczna consulariów chojnickich z lat 1705–1750. Spośród całości zjawisk, badaniem objęto tylko te, które odbiegają od współczesnej normy. Język akt, zgodnie z założeniami dynamicznego, komparatystycznego, a nie statycznego, izolowanego opisu cech, zanalizowano na szerokim tle porównawczym. Omawiane zjawiska nie tylko skonfrontowano z uwagami Ireny Bajerowej o kształtowaniu się osiemnastowiecznej polszczyzny (Bajerowa 1964), ale także z językiem rękopisów urzędowych powstałych w tym okresie oraz z opracowaniami dotyczącymi języka Kaszubów. Dzięki temu można stwierdzić, że język rękopisów:

• wykazuje silny związek z osiemnastowieczną polszczyzną ogólną (zgodne z ówczesną normą są np. zapisy joty przez i lub y, stosuje się wielką literę w dodatkowej funkcji ekspresywnej, interpunkcja jest intonacyjna, zapisy odzwierciedlają upodobnienia pod względem dźwięczności, obserwuje się wahania w repartycji zakończeń i inne sposoby wyrażania niektórych okoliczni­ków i dopełnienia);
• charakteryzuje się niewielką frekwencją cech dialektalnych (gwarowych), do których należą: kaszubienie, bylaczenie, słabe rozróżnianie głosek y oraz i, być może zastępowanie wygłoso­wego ę samogłoską ą, niektóre wyrazy lub ich znaczenia (knipiczki, piędź, podieski).

Na pewno rękopisy odzwierciedlają też cechy języka potocznego, co szczególnie jest widoczne w składni pełnej anakolutów, powtórzeń i elips.

A few comments about the language of the documents of Chojnice from 1705 to 1750

The aim of this article is to provide a linguistic characterisation of the Acta Consularia dated from 1705 to 1750. The research covers only those phenomena that are different from the contemporary standards. The language of the acts, according to the assumptions of a dynamic, comparative, and not a static or isolated description of the features, has widely been analysed. These phenomena have been confronted with Irena Bajerowa’s remarks on the formation of the Polish language of the 18^th century (Bajerowa 1964), as well as with the language of the official manuscripts created at that time and papers concerning the Kashubian language. Thanks to this, it can be stated as follows:

• there is a strong connection with the general Polish language of the 18^th (these are consistent with the standards of that time: the record of jota – with j or y, the use of capital letters in an additional expressive function; the intonational punctuation, the records reflecting preferences concerning sonority, hesitancy in the ending repartitions; and other ways of expressing some adverbials and objects);
• it is characterised by a low frequency of dialectical features (cant), such as kaszubienie (hard pronunciation of some letters typical for the Kashubian language), bylaczenie (pronoun­cing the letter ł as l), the weak distinguishing of the letters y and i, probably replacing the letter ę with the letter ą; some words or their meanings (knipiczki, piędź, podieski).

The manuscripts certainly reflect some features of the vernacular, especially noticeable in the syntax full of anacolutha, repetitions and ellipses.

Ewa Rogowska-Cybulska

Obraz średniowiecza w etymologiach ludowych polskich toponimów

Artykuł odtwarza obraz średniowiecza zawarty w etymologiach ludowych nazw polskich miej­scowości. Opis ten uwzględnia następujące elementy: krajobraz naturalny i architektoniczny, strukturę społeczną, charakterystykę religijną, charakterystykę etniczną, zajęcia ludności oraz najważniejsze wydarzenia historyczne: wojny i bitwy. Wprowadzanie do wtórnych wykładni semantycznych nazw miejscowych motywów średniowiecznych służy budowaniu pozytywnego wizerunku miejscowości, których nazwy podlegają reetymologizacji. Etymologie ludowe zawie­rające odwołania do średniowiecza pełnią zatem funkcję prestiżotwórczą.

The image of the Middle Ages in folk etymologies of Polish toponyms

The article shows the image of the Middle Ages which is presented in the folk etymologies of the Polish names of places. The description takes into consideration the following components: na­tural and architectonic landscape, social structure, religious characteristic, ethnic characteristic, people’s activities and the most important events: wars and battles. An implementation of me­dieval motifs to the secondary semantic interpretations of place names serves building a posi­tive image of places. Folk etymologies including references to the Middle Ages fulfil a presti­gious function.

Agnieszka Rypel

Wychowanie językowe a onomastyka w edukacji polonistycznej

Celem artykułu jest przedstawienie koncepcji użycia onomastyki w procesie wychowania języ­kowego. W poszczególnych częściach zaprezentowano tradycyjny sposób rozumienia tego poję­cia wywodzący się z logopedii, a następnie przedstawiono filozoficzne, pedagogiczne i aksjolin­gwistyczne inspiracje szerszego rozumienia wychowania językowego. Dalej ukazano miejsce zagadnień onomastycznych w kolejnych programach nauczania języka polskiego, a także spo­soby wykorzystania zagadnień onomastycznych w wychowaniu językowym na poziomie ję­zyka, komunikacji interpersonalnej (z uwzględnieniem etyki słowa, też etykiety językowej) oraz komunikacji międzykulturowej.

Language rearing and onomastics in Polish language education

The aim of the article is to present the concept of using onomastics in the process of language rearing. The individual parts present the traditional meaning of this term, which derives from speech therapy, and then philosophical, pedagogical and axiolinguistic inspiration of a broader understanding of language rearing. The place of onomastics in successive sets of curriculum gui­delines for teaching the Polish language is also shown, as well as ways to use onomastics is­sues in language rearing on the following areas: language, interpersonal communication (inclu­ding word ethic and language etiquette) and cultural communication.

Renata Suchenek

Percypowanie dziecka w dwudziestoleciu międzywojennym – propozycja ujęcia semantyczno-historycznego

Przedmiotem niniejszego artykułu jest przybliżenie percypowania dziecka w rzeczywistości lat 1918–1939 na terenie Polski. Materiał źródłowy stanowią archiwalia, na podstawie któ­rych przedstawione są zmiany zachodzące w postrzeganiu dziecka i jego potrzeb w perspek­tywie m.in. powstających i działających na rzecz potrzebujących instytucji edukacyjnych oraz pomocowych o charakterze państwowym i non-profitowym. Opracowanie to wpisuje się w ob­szar badań obejmujący historię społeczną, kulturową (mikrohistorię) z wykorzystaniem me­tod językoznawczych i historycznych (semantykę historyczną).

Perceiving a child in the interwar period – an outline of the problem

The topic of this article is the presentation approximate the child’s perception in the years 1918–1939 in Poland. The source material is archives, on the basis of which are presented changes in the perception of the child and his needs in the perspective of emerging and acting for the needs of educational and aid institutions of a state and non-profit character. This study is part of the research area covering social and cultural history (micro-history) using linguistic and historical methods (historical semantics).

Róża Wosiak-Śliwa, Katarzyna Sturmowska-Hinc

Kociewska leksyka tematyczna (na przykładzie słownictwa szkolnego)

Celem artykułu jest przedstawienie kociewskiego słownictwa szkolnego z wykorzystaniem teorii pól tematycznych. Autorki sytuują zbiór 132 wyrazów w 10 polach tematycznych, a następnie go omawiają. Wykazują, że najobszerniej leksyka szkolna reprezentowana jest przez rzeczowniki (70,45% analizowanego zasobu), skromniej przez czasowniki (11,36%), przymiotniki (15,15%), wykrzyknienia (0,76%) i frazeologizmy (2,27%). Omawiają też licznie występujące w leksyce szkolnej germanizmy (25,56%).

Kocievian thematic lexis (by the example of school vocabulary)

The paper aims to depict Kocievian school vocabulary using the theory of thematic clusters. The authors place the collection of 132 words in 10 thematic clusters and then elaborate on it. They show that school lexis is most extensively represented by nouns (70,45% of analyzed resources), more frugally by verbs (11,36%), adjectives (15,15%), exclamations (0,76%) and phrasemes (2,27%). They also discuss numerous appearing in school lexis Germanisms (25,56%).

Mirosława Wronkowska, Anna Paluszak-Bronka

W kręgu leksyki Zmartwychwstania Pańskiego (z zabytków okresu staro- i średniopolskiego)

Artykuł prezentuje i charakteryzuje słownictwo, które wystąpiło w polskim piśmiennic­twie od czasów najdawniejszych po wiek XVIII w przeznaczonych na okres wielkanocny utwo­rach, przywołujących ewangelijne znaki Zmartwychwstania Chrystusa, takie jak: pusty grób, anioł(owie) przy grobie, odzienie grzebalne, niewiasty u grobu, Zmartwychwstały przed Marią Magdaleną, przed niewiastami, w drodze z uczniami. Materiału językowego dostarczają teksty pieśni pasyjnych i wielkanocnych, zarówno rzymskokatolickich, jak i ewangelickich. Słownictwo występujące w kontekstach łączących się ze znakami Zmartwychwstania odnoszone jest do szesnasto- i siedemnastowiecznej leksyki ewangelijnej (z Biblii brzeskiej, Biblii ks. Jakuba Wujka i jego Nowego Testamentu oraz Biblii gdańskiej) i dzięki temu odniesieniu charaktery­zowane jest bądź to jako kontynuujące staropolską tradycję tekstów religijnych, średniopolską tradycję biblijną, bądź jako stanowiące efekt parafrazowania lub interpretowania tekstu biblij­nego albo też jako rezultat włączania treści pozabiblijnych – to jest apokryficznych.

Around the lexis of Resurrection (from Old and Middle Polish texts)

The article presents and characterises the lexis appearing from the earliest times to the 18th century in Polish Easter period texts referring to evangelic signs of Resurrection, such as: an empty grave, angel(s) by the grave, burial attire, women by the grave, Resurrected before Mary Magdalene, before women, on the way with students. Lexical material was supplied by Roman Catholic and Evangelical Passion and Easter songs. Lexis appearing in a context that connects it to the signs of Resurrection is compared to 17th century Evangelic lexis (from the Brześć Bible, the Bible of father Wujek and his New Testament, and the Gdańsk Bible) and thanks to this comparison is characterised as continuation of the Old Polish Bible tradition, as the result of pa­raphrasing or interpreting the Biblical text, or as the result of inclusion of non-Biblical – apo­cryphal content.