Andrzej S. Dyszak

O dwóch semantyczno-składniowych typach czasowników wyrażających kolory
Przedmiotem artykułu są czasowniki znaczeniowo związane są z barwami. Odpowiednie predykaty semantyczne implikują argument przedmiotowy – obiekt, który uzyskuje jakąś barwę lub staje się/jest widoczny jako jakaś barwa. Niektóre z badanych czasowników konstytuują elementarną strukturę składniową z pozycją otwartą dla wykładnika tego obiektu w formie mianownika, inne z kolei konstytuują złożoną strukturę składniową z pozycją otwartą dla wykładnika tego samego obiektu w formie biernika, otwierając jednocześnie pozycję(-e) dla wykładnika(-ów) zdarzenia przyczynowego. W ten sposób można wyznaczyć dwie klasy czasowników: niekauzatywnych (jeśli pojawiają się przy nich wykładniki zdarzeń przyczynowych, to zajmują one pozycje nieakomodowane) i kauzatywnych (obligatoryjnie otwierają pozycję dla mianownikowej formy wykładnika implikowanej przyczyny).

About two semantic-syntactic types of verbs expressing colors
The subject of the article are verbs semantically related to colors. Corresponding to these verbs semantic predicates implicate the objectual argument – any object that obtains some color or becomes/is visible as a color. Some of the analyzed verbs constitute the elementary syntactic structure with the open position for the exponent of this object in the form of nominative, while others constitute the complex syntactic structure with the open positions: for the exponent of the same object in the form of accusative and for the causative factor exponent(s). In this way, can be designate two classes of verbs: non-causative (if exponents of causal events appear with them in the sentences, they occupy non-accommodated positions) and causative (they obligatorily open the position for the form of nominative of the exponent of the implied cause).

Natalia Kalkowska

Kociewska gwara ludowa a gwara miejska Bydgoszczy
Celem artykułu jest ukazanie podobieństw w warstwie leksykalnej, jakie występują w gwarze ludowej Kociewia oraz w gwarze miejskiej Bydgoszczy. Autorka stawia tezę, że leżąca na terenie województwa kujawsko-pomorskiego Bydgoszcz, z punktu widzenia lokalnych cech językowych, ma wiele cech przynależnych Pomorzu. W tym celu porównuje materiał zebrany w publikacji Gwara miejska bydgoszczan Andrzeja Dyszaka (Bydgoszcz 2015) oraz Kociewie. Kraina nad Wisłą pod redakcją Marii Pająkowskiej-Kensik i Kazimierza Tobolskiego (Świecie 2017).

The folk dialect of the Kociewie region and the city dialect of Bydgoszcz
The aim of the article is to show the similarities in the lexical layer that occur in the folk dialect of the Kociewie region and in the dialect of the city of Bydgoszcz. The author puts forward the thesis that Bydgoszcz, which is located in the kuyavian-pomeranian voivodeship, from the point of view of local linguistic features, has many features belonging to Pomerania. For this purpose, she compares the material collected in the publication of Gwara miejska bydgoszczan by Andrzej Dyszak (Bydgoszcz 2015) and Kociewie. Kraina nad Wisłą, edited by Maria Pająkowska-Kensik and Kazimierz Tobolski (Świecie 2017).

Krzysztof Kołatka

Flora i fauna w leksyce gwarowej Borów Tucholskich i Krajny – podobieństwa i różnice
Nie ulega wątpliwości, że na gruncie polskiej leksyki gwarowej nader wysoka frekwencja cechuje słownictwo odnoszące się do pola semantycznego PRZYRODA, co – biorąc pod uwagę niezmierzone bogactwo i ogromne zróżnicowanie środowiska naturalnego oraz ważką rolę przyrody w życiu mieszkańców wsi – nie powinno budzić zdziwienia. Niebywale istotną część rzeczonej leksyki stanowi słownictwo dotyczące dwóch królestw w świecie przyrody ożywionej: Vegetabilia (Plantae) i Animalia, czyli roślin i zwierząt. Ów fakt dobrze poświadczają także gwary dwóch sąsiadujących ze sobą regionów historycznych, etnograficznych i dialektologicznych: Borów Tucholskich i Krajny, położonych na Pomorzu. Celem artykułu jest porównawcza analiza słownictwa florystycznego i animalistycznego, wyekscerpowanego z dwóch popularnonaukowych opracowań leksykograficznych, mianowicie: Słowniczka gwary borowiackiej pod redakcją Marii Pająkowskiej-Kensik, Bartosza Puchowskiego i Elżbiety Ziółkowskiej (2007) oraz Małego słownika gwary krajeńskiej autorstwa Jowity Kęcińskiej (2004), rejestrujących najbardziej aktualny stan borowiackiej i krajeńskiej leksyki. Analiza zgromadzonego słownictwa przeprowadzona została na kilku poziomach systemu gwarowego: fonetyczno-fonologicznym, morfologicznym (fleksyjnym i słowotwórczym) oraz semantycznym.

Flora and fauna in the dialectal lexis of Bory Tucholskie and Krajna – similarities and differences
Undoubtedly, as far as the Polish dialectic lexis is concerned, a considerably large number of words concern the semantic field of PRZYRODA [NATURE], which – taking into account the great abundance and immense diversity of natural environment as well as the fundamental role of nature in country dwellers’ lives – should not surprise anyone. An absolutely essential part of the aforementioned lexis is the vocabulary concerning the two kingdoms of the animated nature’s world: Vegetabilia (Plantae) and Animalia, that is plants and animals. This fact is also emphasized by the dialects of the two neighbouring historic, ethnographic and dialectological regions: Bory Tucholskie and Krajna, both situated in Pomorze [Pomerania]. The aim of the article is to perform a comparative analysis of the floristic and animalistic vocabulary, excerpted from the two popular science lexicographic studies, namely: Słowniczek gwary borowiackiej, edited by Maria Pająkowska-Kensik, Bartosz Puchowski and Elżbieta Ziółkowska (2007) and Mały słownik gwary krajeńskiej, written by Jowita Kęcińska (2004), both registering the most current state of the lexis of Bory Tucholskie and Krajna. The analysis of the collected vocabulary was performed on several levels of the dialectic system: the phonetic-phonological, morphological (inflexional and formative) and the semantic ones.

Elżbieta Laskowska

Dwa modele wyrażania przekonań
Autorka zastanawia się nad sposobami wyrażania przekonań w wypowiedziach. Uwzględnia różnicę między wypowiedziami o faktach a wypowiedziami wyrażającymi przekonania. Następnie omawia rolę modalności, pytań oraz wartościowania w wyrażaniu przekonań. Uznaje sądy quasi-asertywne oraz wartościowanie jako środki językowe utrudniające dialog, a pytania i operatory modalne jako służące dialogowi.

Two models of expressing beliefs
The Author of this paper discusses the ways of expressing beliefs in statements. The study takes into account the difference between statements about facts and statements expressing beliefs. Next, the article discusses the role of modality, questions and evaluation in expressing beliefs. Quasi-alternative judgements and evaluation are treated as language resources which impede dialogue, while questions and modal operators are believed to facilitate dialogue.

Maria Pająkowska-Kensik

Z badań gwar Kociewia
Artykuł zawiera zarys badań gwar kociewskich prowadzonych przez jego autorkę i jej studentów – od nagrań tekstów w różnych miejscach Kociewia (Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy) po rozprawy doktorskie (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego). W artykule zostały przedstawione też przykłady współczesnej żywotności gwary i jej miejsce w edukacji regionalnej.

From the dialect research of Kociewie
The article contains an outline of research on the Kociewie dialect. The author and her students carried out the research themselves – from recording texts in various places of Pomeranian (Higher Pedagogical School in Bydgoszcz) to doctoral dissertations (Kazimierz Wielki University). This article presents many examples of the lifespam of local dialect, and their place in regional education

Anna Paluszak-Bronka

O regionie kujawskim w świetle wybranych nazw własnych
Przedmiotem tego artykułu jest analiza wybranych nazw własnych, takich jak: Kujawy, Kujawy Czarne, Kruszwica i Gopło, w celu odkrycia i opisania zawartych w nich informacji o regionie kujawskim. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzić można, że w omawianych nazwach zostały utrwalone głównie cechy i właściwości fizjograficzne Kujaw. Zawierają one informacje o rodzaju gleby (czarnoziem – Kujawy Czarne; piaski wydmowe, kiedy do regionu zaliczano tylko tereny nadwiślańskie – Kujawy), o wiejącym tu wietrze kujawie – powodującym powstawanie siedlisk wydmowych (Kujawy), sygnalizują o niegdyś moczarowym, bagiennym charakterze regionu (Gopło). Pośród badanych nazw znajduje się jedna kulturowa – Kruszwica, informująca o intensywnym warzelnictwie soli za czasów wczesnych Piastów na terenie miasta Kruszwicy.

About the region in the light of changed proper names
The subject of this article is an analysis of chosen proper names, such as: Kuyavia, Black Kuyavia, Kruszwica and Lake Gopło in order to explore and describe the information about the region embodied in them. On the basis of the research conducted it can be stated that in the names mentioned above there are the main qualities and features of Kuyavia. They contain information about the type of soil (black earth – Kujawy Czarne [Black Kuyavia]; sand dunes – when the region comprised the Vistula area only – Kujawy [Kuyavia]); the wind Kujawa – causing dunes (Kujawy), as well as indicating the boggy and swampy nature of the region (Gopło). Among the names being the subject of the research there is a cultural one – Kruszwica informing about intense salt-making in this town during the early Piast dynasty times.

Małgorzata Święcicka

O bydgoskich studiach językoznawczych z perspektywy redaktora naukowego monografii zbiorowych
Niniejszy artykuł ma charakter przeglądowy w zakresie studiów językoznawczych, prowadzonych w bydgoskim środowisku naukowym. Przywołane na jego stronach prace tak doświadczonych, uznanych badaczy i recenzentów, jak i adeptów nauki, ale też wzmiankowane osobiste doświadczenia nadają przeglądowi wymiar wspomnienia i sentymentalnego powrotu do ludzi i czasów. Celem zasadniczym szkicu jest przybliżenie problemów badawczych podejmowanych przez polskich i zagranicznych badaczy w trzech seriach wydawniczych, ukazujących się pod moją naukową redakcją lub we współredakcji. Serie wydawnicze, stanowiące przedmiot oglądu, to: pięciotomowa Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność, sześciotomowa – jak dotąd – seria Miasto – przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie oraz dwa tomy Bydgoskich Studiów nad Pragmatyką Językową. Przegląd nie jest jedynie celem samym w sobie. W zamierzeniu autorki – ocalając od zapomnienia pewien fragment historii bydgoskiego środowiska akademickiego – powinien stać się źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń badaczy.

About Bydgoszcz studies in linguistics from the perspective of the scientific editor of collective monographs
This article is a review in the field of linguistic studies, conducted in the Bydgoszcz scientific community. The works of such experienced and renowned researchers and reviewers as well as adepts of science cited on its pages, as well as the personal experiences mentioned, give the review a dimension of a memory and a sentimental return to people and times. The main aim of the sketch is to bring closer the research problems undertaken by Polish and foreign resear-chers in three publishing series, appearing under my scientific editorial or in co-editing. The publishing series being the subject of the review are: the five-volume Polish language of Bydgoszcz. History and the present, six-volume – so far – the City series – a linguistically, culturally and socially diverse space, as well as two volumes of the Bydgoszcz Studies on Language Pragmatics. The review is not just an end in itself. The author's intention – saving a fragment of the history of the academic milieu from Bydgoszcz – should become a source of inspiration for future generations of researchers.

Anna Tyrpa

Etnonimy i stereotypy narodowe we wspomnieniach z I wojny światowej
Artykuł jest w pewnym sensie kontynuacją tekstu Ku Niepodległej. Polacy i zaborcy we wspomnieniach z I wojny światowej, przedstawionego na konferencji w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w marcu 2018 roku i przyjętego do druku. W tamtym omówiono sposoby wyrażania o przedstawicielach trzech narodów zaborczych: Rosjan, Niemców i Austriaków oraz o Polakach służących w legionach Piłsudskiego. Obecnie autorka prezentuje etnonimy pojawiające się na kartach pamiętników i wspomnień z czasów I wojny światowej dotyczące innych narodów zaangażowanych w działania wojenne. W skład państw ententy wchodziły: Rosja, Rumunia i Serbia. W obrębie armii rosyjskiej zapisano następujące etnonimy: Czerkiesi, Gruzini, Łotysze, Niemcy, Ormianie, Polacy, Rusini (Ukraińcy), sybirce, Tatarzy, turkiestańce. Niektóre grupy określone są za pomocą przymiotników: kaukaski, kirgiski, syberyjski (sybirski). Do sprzymierzeńców Rosji należeli Rumuni i Serbowie (o których mówi się Serbia lub żmija wielkoserbska). Do państw centralnych należały: Niemcy, Austro-Węgry, a przy nich legiony Piłsudskiego i Turcja. Wśród wojskowych niemieckich wymienia się Badeńczyków, Bawarczyków (Bawarów) i Polaków. Armia austro-węgierska przedstawia wielką rozmaitość narodów. Są w niej: Bośniacy, Cyganie, Czesi (Pepiki, Pepiczki), Morawczyk, Polacy, Rumuni, Rusini, Szwabi, Węgrzy (Madziarzy) i Żydzi (Izraelici, Żydki). W legionach znaleźli się oprócz Polaków z trzech zaborów Litwini i Żydzi. Obrazu dopełniają wzmianki o przedstawicielach ludności cywilnej, obecnej na arenie wojennej: Białorusinów, Cyganów, Hucułów, Rusinów i Żydów. Artykuł oprócz informacji onomastycznych zawiera też elementy etnolingwistyczne – przyczynki do wizerunków poszczególnych nacji.

The ethnonyms and ethnic stereotypes in the memoirs of the First World War
The article is, in a sense, a continuation of the text Towards Independence. Poles and Occupants in Memoirs from the First World War introduced at a conference at the Catholic University of Lublin in March 2018 and submitted to be printed. In that paper we described the ways of speaking about the three occupants: Russians, Germans and Austrians as well as Poles serving in Piłsudski’s Legions. Now we are presenting ethnonyms from the memoirs and diaries from the First World War referring to other nations involved in the military activities at that time. Entente countries included Russia, Romania and Serbia. The following ethnonyms were noted in the Russian Army: Czerkiesi, Gruzini, Łotysze, Niemcy, Ormianie, Polacy, Rusini (Ukraińcy), sybirce, Tatarzy, turkiestańce. Some groups are described by means of adjectives: kaukaski, kirgiski, syberyjski (sybirski). Russian allies were Romanians and Serbians (who are referred to as Serbia or żmija wielkoserbska). Central states included Germany, Austria-Hungary (with Piłsudski’s Legions) and Turkey. Among German soldiers there were Badeńczycy, Bawarczycy/Bawarzy and Polacy. Austro-Hungarian Army consisted of great many nations, such as Bośniacy, Cyganie, Czesi (Pepiki, Pepiczki), Morawczyk, Polacy, Rumuni, Rusini, Szwabi, Węgrzy (Madziarzy) and Żydzi (Izraelici, Żydki). The Legions included Litwini and Żydzi, apart from Polacy from the three partitions. Some representatives of civilian population, present during military operations, are also mentioned, namely: Białorusini, Huculi, Rusini and Żydzi. The article, apart from onomastic information, contains also ethnolinguistic elements which complement images of particular nations. content

Mirosława Wronkowska-Dimitrowa

Polszczyzna w objaśniającej części cerkiewnosłowiańsko-polskiego słownika z 1722 roku
Przedmiotem opisu stały się w artykule ekwiwalenty polskie w cerkiewnosłowiańsko-polskim leksykonie z początku XVIII w. Pokazana została postać formalna polskich odpowiedników haseł cerkiewnosłowiańskich (synonim/synonimy, definicja, kalka strukturalno-znaczeniowa) oraz odnotowana ich znaczna archaiczność wobec polszczyzny przełomu wieków XVII i XVIII, a także ich regionalny (kresowy) lub rusko-cerkiewny charakter. Uwzględniając fakt, że słownik (wydany dla podniesienia poziomu znajomości cerkiewszczyzny) miał pomóc w rozumieniu cerkiewnosłowiańskich tekstów liturgicznych i w posłudze cerkiewnej tym duchownym unickim, dla których polszczyzna nie była językiem wyedukowanym, lecz codziennego użytku (potocznej komunikacji), dokonano próby ustalenia, czy ta potoczność przeniknęła do słownictwa z kręgu leksyki religijnej, czy też zauważyć można oddziaływanie polszczyzny pisanej (konkretnie – znajomość leksyki w polskich tekstach biblijnych). Dla zilustrowania tego wybrano (przykładowo) polskie odpowiedniki haseł cerkiewnosłowiańskich, rejestrujących słownictwo, które dość wyraziście łączy się z określonymi fragmentami Pisma Świętego. Uwaga zwrócona została też na takie odpowiedniki polskie, które można powiązać z sytuacją językowo-konfesyjną – w związku z zewnętrznymi formami kultu religijnego.

The Polish language in the explanations of the church Slavonic-Polish dictionary of 1722
The article describes the Polish equivalents in the Church Slavonic-Polish dictionary from early 18th century. It presents the formal form of Polish equivalents of Church Slavonic terms (synonym/synonyms, definition, structural-meaning calque) and notes their archaic character in reference to the turn of the 17th and 18th centuries, as well as their regional (eastern frontier) or Rus-church nature. Considering the fact that the dictionary (published for the purpose of improvement of understanding of Church Slavonic) was to help in understanding of Church Slavonic liturgic texts, known in the Orthodox church service, to those Uniate priests for which Polish was not an educated language, but everyday language (for common communication), an attempt was made to establish if this colloquialism permeated into the religious lexis vocabulary, if one can observe the influence of written Polish (specifically – knowledge of lexis in Polish Biblical texts). In order to illustrate this Polish equivalents of Church Slavonic terms that registered vocabulary clearly connected to fragments of the Holy Scripture were chosen (as examples). Attention was turned to such Polish equivalents that can be connected to language and confession situation – in connection to external forms of religious cult.