Uniwersytet Kazimierza Wielkiego uzyskał finansowanie na realizację dwóch projektów w ramach konkursu Ministerstwa Edukacji i Nauki „Nauka dla Społeczeństwa II”. Jednym z nich jest projekt pt. „Zesłańcza ‚edukacja’. Podręczniki Komitetu ds. Dzieci Polskich opracowane w latach 1943–1946”, którego kierownikiem jest dr hab. Tamara Graczykowska, prof. uczelni (kwota dofinansowania wynosi: 116 639,60 zł).

Projekt ma charakter interdyscyplinarny. Składa się z trzech części – Historia, Język, Ideologia – poświęconych odrębnym aspektom zesłańczej edukacji.

Historia – w tej części zostanie przedstawiony tragiczny los Polaków, mieszkańców wschodnich ziem II RP, wywiezionych po 1939 r. w głąb ZSRR. Wśród deportowanych było blisko 140 tysięcy dzieci, które wraz z dorosłymi musiały się mierzyć z głodem, chorobami, śmiercią oraz pracą fizyczną ponad ich siły. Mimo że w ZSRR formalnie gwarantowano prawo do nauki w języku ojczystym, w rzeczywistości nie istniała na zsyłce żadna szkoła ani klasa z polskim językiem wykładowym. Dzieci zmuszano do nauki w radzieckich placówkach, gdzie poddawane były stalinowskiej indoktrynacji, gdzie wyśmiewano Polskę, prześladowano patriotycznie nastawionych polskich uczniów. Dużą rolę w zachowaniu polskości i edukowaniu najmłodszych odegrał Komitet ds. Dzieci Polskich, tzw. Kompoldiet (1943-1946). Niezależnie od ideowego zaangażowania komunistycznego przyczynił się on do uruchomienia na zsyłce szkół z polskim językiem wykładowym. W ciągu 4 lat działalności Kompoldiet mimo trudności i toczącej się wojny opracował plany godzin lekcyjnych, 9 programów nauczania i 19 podręczników, w tym 10 do polskiego i literatury oraz 2 śpiewniki (łączny nakład 115 100 egz.). Projekt zakłada opracowanie wszystkich publikacji Komitetu.

Język – zasadniczym celem będzie zebranie, zbadanie i opisanie jednostek języka (na poziomie leksykalnym, składniowym, fleksyjnym, słowotwórczym), które wyróżniały polszczyznę podręczników na tle normy ogólnopolskiej kształtującej się na terenach etnicznych w omawianym okresie. Ta część projektu stanowi novum, ponieważ do tej pory nie były podejmowane badania językoznawcze nad publikacjami dla dzieci polskich zesłańców w ZSRR.

Ideologia – drugą, niemniej ważną kwestią, która również nie była do tej pory podnoszona, będzie analiza wydawnictw pod kątem zawartych w nich treści ideologicznych i mechanizmów propagandy. Szkoła polska dla dzieci zesłańców w ZSRR miała być powiązana z życiem społeczeństwa radzieckiego i krzewić ducha braterstwa, przyjaźni między narodem polskim i narodami ZSRR. Jej zasadniczym celem było wychowanie polskich patriotów, nienawidzących niemieckich okupantów, przyszłych budowniczych nowej, komunistycznej Polski, a uczniom wpajano uczucie wdzięczności dla ZSRR i Stalina. Niemniej należy podkreślić, że działalność edukacyjna Kompoldietu w realiach „nieludzkiej ziemi” przyczyniła się do zachowania tożsamości narodowej. Polskie dzieci, praktycznie pozbawione edukacji od 1940 r., mogły się uczyć z polskich podręczników. Kolejne lata bez polskiej szkoły groziły zatraceniem mowy ojczystej, a książki w języku ojczystym umożliwiały podtrzymywanie ducha polskości, drukowane słowo polskie pozwalało przetrwać zesłanie i zachować wiarę w powrót do kraju.

Efektem badań będzie monografia, w której przedmiotem opisu będą: tragiczne losy Polaków deportowanych w latach 40. w głąb ZSRR; ich walka o zachowanie polskości, opór wobec rusyfikacji i sowietyzacji; zesłańcza „edukacja”; działalność wydawnicza Kompoldietu; językowa i ideologiczna charakterystyka podręczników Komitetu.