22 września obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi na terenach okupowanej Polski podczas II wojny światowej. To hołd dla tysięcy pacjentów psychiatrycznych i osób z niepełnosprawnościami, które padły ofiarą nazistowskich zbrodni. Wydarzenie przypomina o znaczeniu pamięci i godności człowieka, a także edukuje o tragicznych konsekwencjach uprzedzeń i nietolerancji. Organizatorzy zapraszają do wspólnego uczczenia tego dnia oraz refleksji nad historią i współczesnym znaczeniem pamięci o ofiarach.

Data i miejsce wydarzenia: 22.09.2025 (poniedziałek), Wojewódzki Szpital Zdrowia Psychicznego im. dr. Józefa Bednarza w Świeciu ul. Sądowa 18, 86-100 Świecie.

Organizatorzy: Wojewódzki Szpital Zdrowia Psychicznego im. dr. Józefa Bednarza w Świeciu, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Pedagogiki oraz Partner: Instytut Pamięci Narodowej oddział w Gdańsku. Mają zaszczyt zaprosić na wspólne uczczenie Dnia Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi na terenach okupowanej Polski podczas II wojny światowej, który obchodzimy 22 września.

Wydarzenie jest objęte Honorowym Patronatem: Marszałka Sejmu Szymona Hołowni, Wojewody Kujawsko-Pomorskiego Michała Sztybla, Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotra Całbeckiego Patronami medialnymi wydarzenia są: Telewizja Polska S.A. oddział Bydgoszcz

Program:

Część oficjalna

• 9:00 Powitanie przybyłych gości oraz złożenie kwiatów przy pamiątkowej tablicy z minutą ciszy

Część naukowa

• Część I 10:15 - 11:00 Panel naukowy „Historia i polityka pamięci”
• Część II 11:10 - 11:30 Projekcja filmu „Tu nawet ptaki nie śpiewają” reż. Józef Herold
• Część III 11:40 - 12:30 Panel naukowy „Edukacja i współczesne wyzwania”
• 12:30 -13:30 przerwa lunchowa
• wystawa historyczna „Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce. Początek ludobójstwa”
• 13:30 - 14:30 Warsztaty: „Historia jako przestroga – budowanie kultury empatii i zrozumienia”

Prosimy o potwierdzenie obecności do 18 września br. pod nr telefonu: 791 276 825, bądź mailowo: dzienpamieci39@gmail.com

---

Dzień Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi na terenach okupowanej Polski podczas II wojny światowej

22.09.1939-22.09.2025

Naród, który traci pamięć, traci sumienie
Zbigniew Herbert

Droga ku odzyskaniu pamięci…

Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi podczas drugiej wojny światowej w Polsce zapoczątkowała ludobójcze zbrodnie III Rzeszy. W czasie pięcioletniej okupacji naszego kraju naziści zamordowali około 20 tys. polskich obywateli (w tym dzieci) w kryzysie psychicznym i z niepełnosprawnościami. Byli oni truci gazem, rozstrzeliwani, głodzeni, przetrzymywani w ciężkich warunkach higienicznych, sprzyjających szerzeniu się chorób zakaźnych. Zginęli w ramach zaplanowanej przez nazistów zbrodniczej akcji zadawania „łaskawej śmierci”, czyli eutanazją. Jedyną przyczyną ich eksterminacji była choroba i niepełnosprawność, która według narodowo-socjalistycznej nauki była dostatecznym powodem uznania ich za „niezasługujących na życie”. Przynależność etniczna tej grupy nie miała żadnego znaczenia, byli to pacjenci wszystkich narodowości i wyznań. To właśnie na tej grupie najsłabszych Polaków funkcjonariusze III Rzeszy testowali nowe, przemysłowe  metody zabijania ludzi, które później, na znacznie szerszą skalę, wykorzystali podczas Holocaustu, a następnie zamierzali stosować wobec Słowian, określanych mianem podludzi.  Eksterminacja osób z w kryzysie psychicznym i z niepełnosprawnościami rozpoczęła się najprawdopodobniej w trzecim tygodniu trwania wojny w Świeciu nad Wisłą. Jednakże z całą pewnością wiemy, że w szpitalu psychiatrycznym w Kocborowie, niedaleko Starogardu Gdańskiego, dniem tym był 22 września 1939 roku. Dzień, w którym rozpoczęła się zagłada pacjentów i personelu w tym szpitalu, co potwierdza zachowana dokumentacja, jest najlepszym dniem, by przypominać o tych tragicznych wydarzeniach.

Inicjatywa Dnia Pamięci była już zgłaszana w trakcie VIII kadencji Sejmu, niestety nie udało się jej wówczas zrealizować. Dopiero dzień 27.09.2024 można było uznać za dzień zwycięstwa społeczeństwa obywatelskiego, bezinteresowna inicjatywa nielekkiego liczebnie środowiska przyniosła ważną zmianę. Po 85 latach od owego strasznego wydarzenia Sejm RP jednomyślnie podjął decyzję w sprawie ustanowienia Dnia Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi na terenach okupowanej Polski podczas II wojny światowej. Jednak należy pamiętać, że pomysłodawcami tego projektu uchwały nie byli politycy, lecz przedstawiciele świata nauki i działacze społeczni: dr hab. n. med. Tadeusz Nasierowski, mgr Grażyna Herczyńska (Komisja Historii Psychiatrii Polskiej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), a także pracownik Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy dr Maciej Jabłoński (Wydział Pedagogiki UKW).

To właśnie oni po zakończeniu prac nad koncepcją uchwały 19 czerwca 2024 roku, przesłali projekt posłowi Piotrowi Adamowiczowi, przewodniczącemu Komisji Kultury i Środków Przekazu, z prośbą o wsparcie w dalszym procedowaniu tej ważnej inicjatywy. 11 września 2024 Komisja Kultury i Środków Przekazu jednogłośnie przyjęła projekt. Wcześniej, w dniu 07.06.2024 uruchomili również petycję, która dotyczyła tejże sprawy. Dzięki współpracy i jednomyślności wszystkich posłów i posłanek (430 głosów za, 430 obecnych), 27 września 2024 roku uchwalono Dzień Pamięci, którego pierwszą rocznicę uchwalenia obchodzimy właśnie 22 września w Wojewódzkim Szpitalu Zdrowia Psychicznego im. dr. Józefa Bednarza w Świeciu. 

Ustanowienie Dnia Pamięci jest hołdem dla ofiar ludobójczych zbrodni III Rzeszy na terenach okupowanej Polski podczas II wojny światowej, mającym na celu upamiętnienie losów najsłabszych i całkowicie bezbronnych spośród nich.  Dzień Pamięci, stwarza możliwość, aby 22 września został wpisany do kalendarza praw człowieka i uznany przez ONZ jako międzynarodowy Dzień Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi. Jest to dodatkowo szansa na światowy wymiar polskiej aktywności oddolnego społeczeństwa obywatelskiego upominającego się o pamięć wymordowanych w czasie II wojny światowej.

W tym miejscu pragniemy podziękować wszystkich osobom popierającym projekt i podpisujących się pod petycją są nimi: Poseł Piotr Adamowicza, Przewodniczącego Komisji Kultury i Środków Przekazu; Dyrektor Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku dr Marek Szymaniak; Wicemarszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Zbigniewa Ostrowskiego; Dziekan Wydziału Pedagogiki UKW w Bydgoszczy, profesor dr hab. Heleny Ostrowickiej; Kongres Zdrowia Psychicznego za współudział w zbieraniu podpisów pod petycją; -Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, a w szczególności Sekcji Pedagogiki Specjalnej; Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego; Wydawnictwa Czarne za rozpowszechnianie idei przywracania pamięci.

Podziękowania należą się wszystkim zaangażowanym, a szczególnie młodzieży włączającej się w akcję zbierania podpisów pod petycją.

Po ustanowieniu przez Sejm Dzień 22 września Dniem Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi na terenach okupowanej Polski podczas II wojny światowej otrzymano list gratulacyjne od instytucji państwowych, kościelnych i społecznych z całego świata m.in.: Rzecznik Praw Obywatelskich dr hab. Marcin Wiącek prof. UW; Wojewoda Kujawsko-Pomorski Michał Sztybel; Rzecznik Praw Pacjenta Bartłomiej Chmielowiec; Rzecznik Praw Dziecka Monika Horna-Cieślak; Przewodnicząca Sejmiku Kujawsko-Pomorskiego Elżbieta Piniewska; Pełnomocnik Rządu ds. osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń; Rektor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy prof. dr. hab. Bernard Mendlik; Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Adrzeja Dudy; Kardynał Gerhard Ludwig Muller; Fundacja L’Arche Polska; Stowarzyszenie Dom Polski w Filadelfii; Blog Pedagog  prof. dr hab. Bogusław Śliwerski; Dziecięce Graffiti w Bydgoszczy i wielu, wielu innych ludzi dobrej woli, których na całe szczęście jest coraz więcej.